Agi per io «

Multaj UM-verboj signifas “agi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:

• folio → foliumi = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj pase iom legi

• palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn

• okulo → okulumi = ĵeti avidan, amdeziran rigardon al iu

• brako → brakumi = ĉirkaŭbraki

Provizi per io «

Iuj UM-verboj signifas “provizi en certa maniero per tio, kio staras antaŭ UM”:

• aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por freŝigi

• suno → sunumi = elmeti al la sunradioj

• sukero → sukerumi = kovri per sukero

• sapo → sapumi = kovri aŭ ŝmiri per sapo (= sapi)

Por tiu ĉi signifo oni uzas iafoje la teĥnikan sufikson IZ.

Ekzekutado «

Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:

• kruco → krucumi = najli aŭ ligi al kruco por mortigi

• pendi → pendumi = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi

• ŝtono → ŝtonumi = mortigi per ĵetado de ŝtonoj

• gaso → gasumi = mortigi per venena gaso

• dek → dekumi = ekzekuti ĉiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)

• kvarono → kvaronumi = ekzekuti per tranĉado en kvar partojn

Vestaĵparto «

Iuj UM-vortoj estas nomo de vestaĵparto aŭ simila afero. Tio, kio staras antaŭ UM montras korpoparton, ĉe kiu la afero troviĝas:

• kolo → kolumoFE.42 = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon

• mano → manumoFE.42 = la ekstrema ĉemana parto de maniko

• plando → plandumo = la plata malsupro de ŝuo

• dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aŭ ĉemizo

• nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksiĝas pinĉe sur la nazo

• buŝo → buŝumo = buŝingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. ĉe hundo)

• hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de ĉevalo)

Rimarku, ke brakumo ne signifas “maniko”, sed “ĉirkaŭbrakado”, kvankam brako estas korpoparto.

Nombrosistemo «

UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:

• du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo

• dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)

• dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj

Vidu ankaŭ la neoficialan sufikson ARI.

Diversaj UM-vortoj «

• malvarma → malvarmumiFE.42 = malsaniĝi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)

• plena → plenumiFE.42 = fari plene (taskon, devon k.s.)

• gusti → gustumi = senti guston, provi guston

• aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon

• cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi

• loto → lotumi = (dis)doni/premii laŭ decido per lotado

• alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)

• bruli → brulumo = inflamo

• komuna → komunumo = administra distrikto ĉirkaŭ urbo, societo aŭ organizo kunlabora, kunloĝa k.t.p.

• lakto → laktumo = laktaspekta semo de fiŝo

• korto → kortumo = granda kaj grava juĝejo

• dekstra → dekstruma = tia, ke ĝi turniĝas aŭ volviĝas dekstren (horloĝdirekten)

• proksima → proksimume = ne ekzakte, ĉirkaŭ

• somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko

Superfluaj UM «

En iuj UM-verboj UM estas superflua, ĉar simpla sensufiksa verboformo bone taŭgas, ekz.: butonumi = butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi. Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo taŭgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. ĉe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.

Novaj UM-vortoj «

Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, ĉar aliaj ĝin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aliĝas al iu el la ĉi-antaŭaj grupoj, pli facile akceptiĝas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu kompreniĝas pro la kunteksto, kaj kiu poste malaperas.

Ordinara radiko «

Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:

• umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aŭ nepriskribebla ...

• umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan ...